Phong trào kháng thuế ở Huế năm 1908

Nghĩ vắn trong ngày | Nhân đọc một bài sử của Nguyễn Hữu Châu Phan, “Phong trào kháng thuế Thừa Thiên-Huế năm 1908”

 

Tổng cộng 9 tạp chí trong 3 thập niên NC Huế

   Hôm nay, tôi bỏ ra ít thời giờ để đọc “Phong trào kháng thuế Thừa Thiên-Huế năm 1908” (Tạp chí Nghiên Cứu Huế số 1), tôi nản lòng lắm. Đúng là như những gì tôi ghi nhớ, nhận xét cách đây 20 năm về bài sử này của tác giả Nguyễn Hữu Châu Phan (NHCP). Ông Phan có một giọng văn sử trầm tĩnh, chắc lọc vốn thích hợp cho lối viết sử cổ điển, dùi mài trong trích dẫn tài liệu, tầm chương trích cú. Điều đó không có chi đáng phàn nàn cả. Nhưng với một lối viết sử và phương pháp sử dụng chừng đó thôi thì phải còn một thời gian dài nữa mới đạt tới ngưỡng cửa của một sử gia. Song theo tôi thầm nghĩ, ngày nay ông không có ý định thu hoạch sự viết lách, nghiên cứu để được mang danh là sử gia nữa. Hẳn là muộn màng lắm rồi. Bởi vậy, bây giờ tôi viết vài dòng chỉ để nhắc lại ký ức về bài văn sử này.

Tác giả có sử dụng một số tài liệu của một vài sử gia khác -tương đối phổ biến như: J. Chesneaux, J. Ajalbert, Davis Marr; về tiếng Việt như của Chương Thâu, Nguyễn Thế Anh và một vài bài báo trong các tạp chí khác. Nhưng viết về nhân vật như Hồ Chí Minh mà sử dụng tài liệu chừng đó là không thể đủ, hơn nữa đó không phải là những tài liệu chính thức nên dựa vào (ngoại trừ Nguyễn Thế Anh) , qua hai vấn đề khách quan khá lớn -Phong trào kháng thuế chống thực dân Pháp ở miền Trung và Huế nói riêng năm 1908. Trong bối cảnh lịch sử và cái mốc lớn đó, chính tác giả Châu Phan làm cho vấn nạn sử trở thành trầm trọng, vì ông đưa vai trò của cậu học trò Nguyễn Sinh Cung (HCM) vào. Tinh thần, mục đích của sự “đưa vào” là một yếu tố chủ quan cá nhân, không phải là yếu tố của sử học. Bởi,

-          Học trò Nguyễn Sinh Cung năm ấy -1808, có thể ông đã là 18 tuổi (nếu sinh năm 1890), hoặc chỉ mới 16 tuổi (nếu sinh năm 1892 theo Vũ Ngữ Chiêu và một số sử gia khác) đã đủ để tạo ra vấn đề: Liệu Nguyễn Sinh Cung lúc ấy đang học trường Quốc Học đệ nhất niên hay là trường tiểu học Pháp-Việt (chợ Đông Ba cũ). Đã có đủ chứng liệu không để chứng minh NSC có đủ điều kiện để nhập học, và nếu đã theo học liệu cậu ta đã đủ khả năng để đối đáp với bọn thực dân Pháp, làm thông dịch rồi tự ý chuyển đổi tinh thần của dịch ngữ để bênh vực cho quyền lợi của người dân đang đấu tranh chống thuế bóc lột và bạo ngược của thực dân? Có ai vô cớ tự dưng đi làm công việc nghiên cứu sử lại tự choàng vào vai mình trách nhiệm biến NSC thành một thứ Phù Đổng tân thời, anh hùng diệt Mỹ Nguyễn Văn Trỗi, anh hùng Thị Tám lao thân mình bịt lỗ châu mai thời đại rồi cho đó là sử học?

Tôi cảm thông cho những nhà viết sử ở trong nước, vì hoàn cảnh sống, vì môi trường xã hội vốn không thích hợp cho những nhà viết sử chân chính. Có thể họ mang một tâm trạng đau đớn, dằn vặt giữa lương tri và chuyên môn nghề nghiệp. Có khi là một sự chọn lựa để tạm xóa bỏ sự tinh anh của mình. Họ sống mà như chết.

Ở ngoài nước, người viết sử chuyên nghiệp có một không gian tự do rộng mở, nhưng với sự thúc bách của mục phiêu chính trị, biến họ trong một số trường hợp, phải bóp cho méo một chủ đề lịch sử nào đó, để rồi vo tròn kết luận chủ đích. Thí dụ trường hợp của Vũ Ngự Chiêu. Viết sử rất vững vàng, sử dụng sử liệu dồi dào, biện luận khéo nhưng để rồi vẫn lộ ra từng ý đồ một. Tuy vậy không thiếu những nhà viết sử mang tinh thần độc lập, ý thức về sự tự do nhân cách gần như tuyệt đối khi viết sử, phải nêu một hàng dài: Trần Gia Phụng, Nguyễn Thế Anh, Phạm Cao Dương, Tạ Chí Đại Trường v.v.. và còn nhiều nhân vật không nghe đến quá khứ về đào tạo sử học của họ, nhưng viết sử cũng chẳng thua gì một sử gia. Nếu cần thì nêu vài nhân vật tiêu biểu: Nguyễn Kỳ Phong, Bùi Anh Trinh và v.v..

Tôi xin tạm chấm dứt bài viết ở đây với một chút bùi ngùi. Có lẽ ngôi trường Quốc Học -Huế, vốn được thành lập từ năm 1896 là một ngôi trường tạo ra những con người của lịch sử, nhưng NSC không thể được kể là một nhân vật lịch sử đó. Ông Nguyễn Sinh Cung (HCM) đứng ở một thế giới khác.

 

Nguyễn Văn Hóa

Feb. 15. 2022

Updated:  October 17, 2022 | 9:17:01 AM