nguyễn văn hóa
(Trước khi viết tiếp bài 2 này, tôi xin đính chánh bài 1
đã post lên Fb cách đây hai hôm: ‘’tiếng Việt không có nguyên âm ba
(triphthongs)’’. Điều này là sai, do tôi sau khi viết mà chưa kịp edit. Xin
đính chánh: Tiếng Việt có nguyên âm ba, tuy không nhiều. Ví dụ: iêu, yêu, huyền
thoại, noái (nói), thoái (lui)… v.v… Thành thật cáo lỗi cùng các bạn, các bậc
trưởng thượng. NVH.)
Ban đầu, Hội Dòng Tên (the Society of Jesus) chỉ là một phong
trào (Movement) gồm có sáu người, đứng đầu là ông Ignatius de Loyola. Loyola vốn
là một chiến binh (soldier/ soldat) người Tây-ban-nha, bị thương ở chiến trường,
xuất ngũ, đi tu rồi trở thành một tu sĩ đạo Công giáo La-mã (thuộc Giáo triều
Vatican; nói cho rõ để phân biệt với Công giáo thuộc Giáo triều Constantinople
– Eastern Oxthodox Church). Loyola là một người rất sùng đạo, thành khẩn, thành
tín với Thiên Chúa. Ông và năm người đồng môn khác tụ lại với nhau và thề nguyền
sống cuộc đời kham khổ, thanh khiết, và họ nhắm tới hai mục đích chính: Một, là
tìm cách cải đạo người Hồi giáo ‘’trở lại’’ với đạo Thiên Chúa vì họ nghĩ những
người này đã đi lạc đường. Hai, họ muốn cản trở một phong trào ‘’Cải cách’’
[tôn giáo] (counter-Reformation) đang có khuynh hướng lan rộng ở Âu Châu bằng
khuyến khích, thu phục những người này phải trở về với đạo gốc. Phong trào ‘’cải
cách tôn giáo’’ trở thành những tín đồ của đạo ‘’Thệ Phản’’ (Protestant) sau
này gọi là đạo Tin Lành (hoặc Tin Mừng).
Ở vùng Monmartre thuộc Paris, nước Pháp, sáu
người này đồng thanh tuyên thệ thành lập Phong trào của những người Jesuits
(the Jesuit Movement) vào ngày 15 tháng 8, 1534. Từ đó, họ cùng nhau đến Roma để
xin yết kiến Giáo hoàng Phao-lồ III (Paul III) và xin được phép thiết lập một
dòng tu mới. Nhưng phải đợi đến 6 năm sau (1540), Giáo hoàng Phao-lồ mới đồng
ý. Hội Truyền giáo Jesuit ra đời.
Hành trình đầu tiên họ muốn đến Đất Thánh
(Holy Land) ở Jerualem, nhưng lúc ấy đang có chiến tranh giữa người Thổ
(Turkish) và Venice, nên họ phải khựng lại. Tuy vậy, Dòng Tên đã đóng vai trò
chính và nhanh chóng đạt nhiều thành quả như làm cho nhiều người theo đạo Phản
Thệ trở về đạo Công giáo. Từ gần cuối thế kỷ 16 trở về sau, kỹ thuật hàng hải
và kinh nghiệm đi biển của các nước thuộc vùng Bắc Âu, đảo quốc Anh, các nước
thuộc vùng Trung và Nam Âu có bờ biển kéo dài theo Đại Tây dương đã quá phát
triển. Phong trào của các thương nhân và nhu cầu tìm kiếm thuộc địa gia tăng. Tất
nhiên, nhu cầu tinh thần truyền bá tín ngưỡng cũng gia tăng theo. Các giáo sĩ
truyền giáo phải ‘’dựa hơi’’ vào các tàu thuyền này xin đi theo để làm nghĩa vụ
đức tin. Một hoàn cảnh ‘’đồng minh’’ rất ngẫu nhiên, cả hai đều có lợi. Cho
nên, suốt chiều dài hoạt động cho đến lúc qua đời của Loyola (ông mất vào tháng
7, 1556), Dòng Tên đã đến chinh phục các xứ ở Ấn Độ, Brazil, the Congo region,
và Ethiopia… Hai đế quốc Tây-ban-nha (Spain) và Bồ (Portugal) lúc đó họ đều
hùng mạnh, nên họ phân chia một bên có nhiệm vụ ở phía tây, một bên ở phía đông
của quả địa cầu; cho nên các thuộc địa của Bồ gồm có: Brazil, Goa (thuộc Ấn Độ),
East Timor (thuộc Nam Dương), Macau (Tàu), Angola, Mozambique, Guinea-Bissau,
quần đảo Cape Verde + Sao Tome + Principe… Trong khi nước Pháp phải đợi đến giữa
thế kỷ thứ 19 mới ‘’dòm ngó’’ tới đất An Nam. (Cho nên, đừng vội nghĩ vì Giám mục
Dòng Tên Alexandre de Rhodes sinh ra ở vùng Avignon nước Pháp mà kết luận ông
làm ‘’gián điệp’’ cho Pháp, đệ trình lên triều đình vua Louis XIII xin gửi thêm
‘’soldats/ soldiers’’ (sic) để đánh chiếm nước An-Nam ta đâu!.
Mặt khác, Giáo dục lại đóng vai trò quan trọng
song song với sự truyền bá đức tin của các tu sĩ Dòng Tên. Thời Loyola, ông đã
thiết lập đại học Roma (về sau đổi tên là Gregorian University) và Germanicum
-chuyên đào tạo các tu sĩ người Đức. Còn phải kể đến Dòng Tên đã tổ chức nhiều
cơ sở Từ thiện, giúp đỡ những người gái điếm hoàn lương, những người Do Thái cải
đạo sang Công giáo… có nơi nương tựa.
Trước khi Ignatius Loyola mất (1556), đã có
hơn 1,000 tu sĩ Dòng Tên. Những tu sĩ này bận áo chùng đen (black-robes), có một
cuộc đời rất rủi ro, hàng ngàn tu sĩ đã bị giết hại ở nước ngoài. Nhưng lại có
vài quốc gia (thời kỳ đó) như Ấn Độ, Trung Hoa lại ngưỡng mộ, xem họ như là những
người của ‘’túi khôn’’ (the wise-men) và thán phục vị họ có nhiều hiểu biết về khoa
học. Cuộc chinh phục đức tin của Dòng Tên ở Nhật Bản không thành công, nhưng vẫn
có những đệ tử tin theo và cùng đi truyền giáo với các tu sĩ Dòng Tên đến
Macau, Việt Nam, Malacca, v.v…
Song, đến thế kỷ 18 với chủ nghĩa quốc gia trổi
dậy ở Âu Châu, phần lớn các quốc gia ở đây đều đàn áp Dòng Tên. Năm 1773, Giáo
hoàng Clement XIV buộc phải giải tán Dòng Tên vì áp lực của chế độ phong kiến
Bourbon (Bourbon’s era: 1707-1810). Phải đến năm 1814, Giáo hoàng Pi-ô (Pius
VII) mới tái lập lại Dòng Tên và cho tiếp
tục sứ mạng mục vụ của ho đến ngày nay. Ignatius de Loyola được tòa thánh vinh
danh Thánh vào năm 1622.
Hẳn, một số quý vị ‘’dân tộc quá khích’’ nên
xét lại những lời buộc tội Alexandre de Rhodes là ‘’tên gián điệp’’, kẻ ‘’xúi dục
nước Pháp cho thêm binh lính (soldats)’’ để xâm lăng nước Việt Nam. Dù ông
Alexandre de Rhodes là người Pháp (đúng ra là có phối chủng với Do Thái), hay
những vị tu sĩ khác gốc Bồ-đào-nha, Tây-ban-nha… thì họ đều xuất thân từ một nền
văn hóa-ngôn ngữ gốc La-tin. Bởi vậy, giáo sĩ A. de Rhodes mới đặt tựa đề cuốn
từ điển để đời của ông cho công việc truyền giáo và văn học cho người Việt nói
chung là, le Dictionarium Annamiticum Lusitanum et Latinum… (ông dùng từ
Lusitanum [the Western Iberian Peninsula from Latin spoken]) để chỉ định tiếng Bồ-đào-nha.
Nguyễn Văn Hóa
Saturday, December 21, 2019 | 9:28 AM
(Sẽ đề cập đến vài ghi chép cuốn ‘’Tiếng Việt’’
của Duy Khang – Đinh Khang Hoạt, tác giả tự xuất bản và tặng; ‘’Tiếng ta – chữ
quốc ngữ’’ đầu tiên vào năm 1630 của cố học giả Hoàng Xuân Hãn; ‘’Mười câu chuyện
văn chương’’, ‘’Quan điểm về ‘sự thuần khiết’ hay là ‘văn chương thuần Việt’ của
cố học giả Nguyễn Hiến Lê; Nguyễn Văn Trung và ‘’Chữ văn quốc ngữ’’; Chu Văn
Trình ‘’Aexandre de Rhodes và chữ quốc ngữ’’ (Văn Sử Địa xb. Tôi nghĩ C-V-T là
nhóm ba người chứ không phải cá nhân). Cheers vui các bạn!
👍👎
No comments:
Post a Comment